Closer

Tôi vốn xem rất nhiều phim, từ khoảng 5 năm trở lại đây trung bình ngày nào tôi cũng xem ít nhất là một phim có rating lớn hơn 6,5 trên trang imdb.com. Nhiều khi tôi còn tự nhủ không rõ mình đã xem được bao nhiêu phần trăm những phim hay của nhân loại ? Có khi phải đến 70% hoặc hơn. Và tôi lấy làm lạ rằng tại sao tôi lại viết về phim ít như thế. Tự nhủ có lẽ phải chăm hơn, bởi vì có những phim hay tôi xem xong có thể ghi lại nhiều suy ngẫm của mình, nếu lười không làm ngay thì nó sẽ bị loãng và quên đi.

Có lẽ nên bắt đầu với những phim mà tôi đã xem nhiều lần. Closer (2004) là một trong số đó.

Đây không phải là một bộ phim thường thấy của Hollywood. Điều đầu tiên cần chú ý, đấy là nó là phim chuyển thể từ kịch. Nó có 4 nhân vật chính : Alice/Jane (Natalie Portman), Dan (Jude Law), Anna (Julia Roberts), Larry (Clive Owen). Không có nhân vật phụ và chỉ có một ít diễn viên quần chúng. Phim được ghép lại từ nhiều cảnh, giống như trên sân khấu kịch và thường là cảnh ở trong một căn phòng. Nhân vật chủ yếu diễn trong khoảng không gian hẹp của cảnh đó, không di chuyển nhiều, dùng đối thoại là chính. Tôi nhận thấy bởi tính kịch của nó, yếu tố ngẫu nhiên (chance, randomness) và phi lý (absurd) bị loại bỏ hoàn toàn, trong phim này, mọi câu thoại, biểu cảm trên mặt đều được tính toán kỹ, loại bỏ sự ngẫu hứng, nhân vật có tâm lý được cấu tứ logic trong các quan hệ đối với nhân vật khác hoặc đối với bản thân.

Warning !! Contains strong spoilers !! Do not read further before watching the film.

Thắc mắc thường gặp 1 : Tại sao tên phim lại là Closer ?

Tôi đã search trên net và gặp rất nhiều câu trả lời cho câu hỏi này, đơn giản có, phức tạp có, chơi chữ có mà ẩn dụ cũng có. Nhưng không có câu trả lời nào giống như câu trả lời của tôi cả. Tôi nghĩ nó khá đơn giản, không quá gắn vào nội dung chi tiết và các câu nói trong phim như nhiều người suy luận. Closer ở đây nghĩa là Gần hơn. Câu chuyện trong phim, nếu nhìn bên ngoài, thoáng qua thì khá tầm thường : một mối tình tay tư. Cô A yêu anh B, anh B ngoại tình với cô C, cô này đã có chồng là anh D, anh D thất tình tìm đến cô A v..v... Một bộ phim về chuyện yêu đương, về tình yêu giữa hai anh và hai cô có ngoại hình hấp dẫn, nói năng sắc sảo, thông minh. Cả bốn nhân vật đều thật, và nếu gặp họ ở ngoài đời, chắc chắn bạn sẽ bị họ cuốn hút.

Vấn đề là : họ có thực sự tuyệt vời như vẻ ngoài của họ, sắc sảo như ngôn từ của họ không ? Họ có thông minh không, cái thông minh theo nghĩa đáng quý nhất, cái làm cho họ và người họ yêu hạnh phúc ? Họ có biết yêu không ? Tình yêu của họ, nếu có, có thực là đẹp không ? Tâm hồn của họ thế nào ?

Let us take a Closer look. Hãy nhìn Gần hơn. Nhìn gần hơn để thấy rằng tâm hồn con người khác biệt với vỏ ngoài của họ, hãy để bộ phim này là một ống kính sắc nét soi vào từng mối quan hệ, từng sự đam mê, ham muốn, từng sự thất vọng, ngờ vực, từng cảm giác tội lỗi, sự đắc thắng, từng xúc cảm tinh vi mà mỗi nhân vật tạo ra cho những nhân vật khác hay cho bản thân mình, soi vào và hiểu thấu từng cá tính phức tạp của mỗi người thể hiện ra trong các quan hệ yêu đương.

Hollywood không chỉ có những bộ phim romantic đầy cliche'. Tình yêu, vốn hay được gắn với sự hy sinh, sức nâng đỡ tâm hồn vượt qua những khó khăn trong cuộc sống, gắn với hạnh phúc, nhưng cũng có khi nó lại gắn với những thứ hoàn toàn khác mặc dù vẫn tinh tế và phức tạp không kém. Closer là một bộ phim dành cho người lớn. Đối thoại trong phim tương đối phức tạp và nhanh và tất nhiên trong các cuộc đối thoại tình cảm, nhiều người sử dụng ngôn từ như một con đĩ, nhất là Dan, và các nhân vật còn lại đều nói chuyện theo kiểu khó có thể đoán định thật giả. Cần có một vốn sống nhất định, từng trải nhất định trong các quan hệ tình cảm để hiểu hết những gì bộ phim này biểu đạt.

Về khoản dễ thích nhưng khó "hiểu hết" này Closer có gì đó chung với Trăm năm cô đơn. Tôi còn nhớ có một cái forum mà hầu hết các "bạn yêu văn học" ở đó đều nói Trăm năm cô đơn là tác phẩm tuyệt vời nhất các bạn ấy từng đọc. Cũng giống như tôi. Thế tôi mới hỏi từng bạn một tại sao lại nghĩ nó tuyệt vời đến thế ? Buồn cười là tất cả các bạn đều trả lời giống hệt nhau đến từng chữ, hay chính xác hơn là giống câu trả lời của một bạn "đầu tàu" trong đó : thích cái không khí trong truyện. Tôi hỏi thêm là cụ thể cái không khí đó là cái gì thì các bạn chịu, và các bạn nói rằng nhiều khi có thể thích một tác phẩm mà chẳng cần phải hiểu nó, chẳng cần phải có khả năng diễn đạt ra.

Closer cũng thế, nhiều người thích phim này, có điều tôi thấy không ít người không có khả năng hiểu hết các tình tiết của nó.

---------------

Thắc mắc thường gặp 2 : Larry và Alice có thật là đã ngủ với nhau không ?

Trong lần gặp nhau ở gần cuối phim, Larry đã cho Dan một ngón đòn kết liễu : Larry nói đã ngủ với Alice. Lần đầu xem phim này, tôi không hề tin chuyện đó. Larry vốn là kẻ coi chuyện tình cảm nhiều khi như một cuộc chiến tàn nhẫn và anh ta hoàn toàn có khả năng bịa ra chuyện này để phá hỏng quan hệ của Dan và Alice.

Dan: You think love is simple. You think the heart is like a diagram.

Larry: Have you ever seen a human heart? It looks like a fist, wrapped in blood !

Quan trọng hơn, trong cảnh trước đó giữa Larry và Alice ở trong strip club, mặc dù cũng như lần gặp trước đây của hai người trong lần triển lãm ảnh của Anna, giữa họ có những tương tác, hấp dẫn giới tính nhất định, Alice tỏ một thái độ khá nhất quán rằng cô vẫn còn yêu Dan mặc dù đã bỏ Dan mà đi. Ở đầu phim, Alice từng nói cô không bao giờ rời bỏ một người khi chưa hết yêu. Còn một khi đã hết yêu, Alice sẽ nói : "I don't love you anymore" và bỏ đi. Alice nói với Larry : "I don't desire you." và "I am not your revenge fuck." Giống như rất nhiều câu thoại trong phim này, câu thứ nhất của Alice có thể không phải là 100%, câu thứ hai chắc chắn là sự thật. Xuyên suốt cả phim, Alice làm cho người xem cảm thấy trong bốn người thì cô là kẻ thực lòng yêu nhất, hiến mình cho người cô yêu. Với Alice, tình yêu là tất cả : "Why isn't love enough ?" - cô đã hỏi Dan khi bị Dan bỏ để chính thức đến với Anna.

Larry đã thành công trong việc phá hỏng quan hệ của hai người. Dan nuôi một nỗi nghi ngờ và cả một sự tò mò khó dập tắt. Anh hỏi Alice có ngủ với Larry không. Alice nói không. Dan không tin và cho Alice tối hậu thư rằng sau khi anh ta đi mua thuốc lá, cô phải nói thật. Khi anh quay về, Alice nói với anh "I don't love you anymore." Sau đó, cô nói thêm :

DAN: Since when?

ALICE: Now. Just now. I don't want to lie. Can't tell the truth, so it's over.

DAN: It doesn't matter. I love you. None of it matters.

ALICE: Too late. I don't love you anymore. Goodbye.

ALICE: Here's the truth, so now you can hate me. Larry fucked me all night. I enjoyed it. I came. I prefer you. Now go.

...

DAN: Why did you fuck him?

ALICE: I wanted to.

DAN: Why?

ALICE: I desired him.

DAN: Why?

ALICE: You weren't there!

DAN (getting upset): Why him?

ALICE: He asked me nicely.

Lần đầu xem phim, tôi nghĩ Alice là người gần với tình yêu nhất, và khi tình đã mất thì còn hận và Alice nói như thế với Dan là để xát muối vào vết thương. Hơn nữa Alice nói thế khi đang giận dữ. Thêm nữa trước đó ta không hề thấy Larry "asks Alice nicely".

Thế nhưng có một chỗ không ổn, đó là biểu cảm của Alice khi Dan nói Larry đã kể điều này. Sự biểu cảm này có gì như là hơi ngẩn ra một chút, ngạc nhiên. Nó không có phần giận dữ đáng ra phải có khi nghe một lời nói dối nguy hiểm và độc ác đến như thế nhằm vào mình. Ngoài ra, Larry biết từ "Buster", cách Alice gọi Dan. Làm sao Larry biết được ? Nhiều khả năng là từ Alice, dù cũng có thể từ các biện pháp gián tiếp khác. Đấy là lý do khi xem lại phim này lần hai, tôi không hoàn toàn nghĩ như lần đầu nữa.

Nghĩ lại, có thực Alice là một cô gái lành mạnh, biết hy sinh vì tình yêu lớn không ? Xét từ đầu phim, không có chi tiết nào cho thấy Alice là một cô gái suy nghĩ thông suốt và có lối sống lành mạnh. Cô xuất hiện ở giữa London không hành lý, và cũng không phải là khách du lịch. Cô không có một kế hoạch nào cả, dường như cô chỉ làm theo cảm tính nhất thời sau khi bỏ người yêu cũ ở Mỹ. Cô kiếm tiền bằng múa thoát y. Cô gặp một anh chàng và gắn như sam vào anh ta. Dưới vẻ ngoài khá cởi mở và vui vẻ, nói chuyện sắc sảo, láu lỉnh, trong cô có khá nhiều bức tường vô hình. Cả Dan và Larry khi mới gặp cô đều nhận thấy điều đó. Và một điểm rất quan trọng mà tôi đã bỏ qua : suốt từng ấy năm ở cùng Dan, cô chưa một lần muốn nói ra tên thật của mình. Điểm đó thể hiện một quá khứ đau buồn, hoặc một sự không chắc chắn, một sự tự ti về bản thân. Thêm vào đó, cái tên cô vay mượn lại không phải là một cái tên bất kỳ, mà là một cái tên của một người đã chết. Không ai làm vậy mà không thấy ghê cả. Đây là một hành động khá bệnh hoạn. Hóa ra, trong bốn nhân vật, Alice lại là người có nhiều vấn đề về tinh thần nhất. Cô có đặc điểm của kiểu con gái yếu đuối coi tình yêu là một mỏ neo. Khi mỏ neo còn thì cô ổn định, khi mỏ neo mất, các cô sẽ mất phương hướng, trôi giạt cho đến khi tìm được một mỏ neo mới.

Đối với các cô gái kiểu này, đúng là tình dục luôn gắn liền với tình yêu, vì các cô coi tình dục là một sự hiến dâng thiêng liêng cho tình yêu của mình. Các cô quan niệm tình yêu hầu như một tôn giáo. Các cô đặt tình yêu lên bệ thờ theo một cách mù quáng và cuồng tín. Cơ hội của Larry hay bất kỳ ai khác để ngủ với Alice khi giữa Dan và Alice không có chuyện gì là Zero. Không có phần trăm nào cả. Nhưng chính những cô gái này khi ở trong tình trạng thất tình thì lại trầm cảm, đau đớn hơn hẳn các cô gái tầm tầm. Trong trạng thái tuyệt vọng và cô đơn, các cô loại này có thể ngủ với bất kỳ ai. Nếu Larry thật sự ân cần và quan tâm mời Alice lên giường thì tôi thấy không có lý do gì để chắc chắn là Alice sẽ cự tuyệt.

Trong vở kịch cùng tên, Alice có ngủ với Larry. Nhân vật Alice trong kịch hơi khác với trong phim. Cô có nhiều đặc điểm của depressive chick hơn : nói dối, tự cắt và chân, tay, đi đường không hề nhìn đèn giao thông, không quan tâm đến sự nguy hiểm, có khuynh hướng tự phá hủy (self destruction), tránh né sự đi sâu của người khác vào tâm hồn mình. Cuối vở kịch Alice băng qua đèn đỏ và bị xe cán chết, cảnh sát chỉ tìm thấy mỗi số điện thoại của Dan trong mobile của cô. Trong phim, sự yếu đuối của Alice được gọt đi nhiều, có lẽ cũng vì Natalie Portman hợp với một cô Alice thông minh hơn, khó dò hơn. Khuôn mặt của Portman không hợp với một vai quá depressive. Ở cảnh cuối cùng của phim, Alice băng qua đèn đỏ nhưng giao thông đang rất tắc nghẽn đông đúc, không thể có cái xe nào đủ nhanh để cán chết cô. Cảnh giống như đầu phim lúc gặp Jude Law. Ý tác giả là Alice sẽ lại bắt đầu một cuộc tìm kiếm mỏ neo mới.

Kết luận : Đạo diễn đã cắt đủ nhiều để chuyện Alice ngủ với Larry trong vở kịch trở thành một câu hỏi không thể trả lời trong phim. Tuy khả năng Alice có ngủ với Larry hợp lý hơn, khả năng còn lại vẫn chấp nhận được. Biểu cảm thoáng qua của Alice là quá nhỏ và có thể hiểu theo nhiều nghĩa.

---------------

Một điều phải nói thêm, Dan mang tiếng là một nhà báo, nhà văn, trong suốt từng ấy thời gian mà không hề cảm nhận được nội tâm của Alice, chưa bao giờ tìm cách khiến cô nói ra những uẩn khúc, ẩn ức của mình. Một tình yêu đích thực sẽ làm lành vết thương của Alice, làm cô đỡ yếu đuối, tháo bỏ các thành trì dày đặc trong tâm hồn cô. Dưới vẻ ngoài đẹp trai, đáng yêu, vẻ nhạy cảm và tinh tế của một nhà văn, Dan quả thật là một thằng cha nông cạn, bất tài, không hề nhạy cảm, ngu ngơ độc ác. Dan làm tình với đôi mắt nhắm và lúc ngủ mớ thì gọi mẹ. Anh ta tàn nhẫn với Alice một cách tự nhiên như không, có lẽ anh ta cũng đã tàn nhẫn với Ruth y như vậy. Alice đã nhận xét về cách Dan toàn dùng những "easy words". Ngôn từ của Dan như một con đĩ, thích nói gì thì nói thế, thứ ngôn từ không có sự thật ở đằng sau, cũng không có lương tâm (những kẻ như thế này tôi đã gặp không ít trong đời). Có thể kể ra đây hai câu.

Một câu nói với Anna :

"What's so great about the truth? Try lying for a change. It's the currency of the world."

Một câu nói với Alice :

"DAN: I'll go to the terminal. When I get back, please tell me the truth.

ALICE: Why?

DAN: Because I'm adicted to it. Because without it, we're animals. Trust me."

Loại đàn ông này yêu một cô gái đã là không xứng chứ đừng nói là hai. Anh ta nói dối Alice trong suốt một năm thì không sao, nhưng đến khi Alice nói cô không có gì với Larry trong khi Dan đang ở với Anna thì Dan lại không thể chịu nổi ý nghĩ là thực ra đã có. Kết cục cuối phim cho thấy điều đó : Dan thất bại trong cả hai mối tình với Alice và Anna. Trùng hợp là cả hai mối tình đều kết thúc không lâu sau hai câu nói ở trên. Alice và Anna có thể thiếu khả năng tạo ra tình yêu lành mạnh, chứ lòng kiêu hãnh thì các nàng đương nhiên cũng có vài ngọn núi.

-------------------

Vậy Anna, người phụ nữ - nghệ sĩ nhiếp ảnh thành đạt và xinh đẹp thì sao ? Nàng có nên là một nàng thơ của một thi sĩ nào đó không ? Đáng buồn là không. Có thể nói Anna là nhân vật xám nhất trong phim này, tầm thường và xấu xa một cách tầm thường. Đầu phim, ta biết được Anna đã có một đời chồng và bị chồng bỏ chạy theo một cô gái trẻ. Khi Anna nói cái title "Aquarium" hợp hơn, Dan đã nhận xét "So you liked the filth. You like aquariums." Anna lấy Larry trong khi vẫn qua lại với Dan, và sau đó chủ động nói với Larry là cô đang ngủ với Dan. Larry hỏi Anna cảm thấy gì, cô đáp "Guilty". Larry nói Anna hèn nhát "Cowardice". Đấy cũng là từ mà Dan nhận xét về Anna khi sau đó, khi đang ở với Dan, Anna lại ngủ với Larry với cái cớ rằng để Larry ký vào tờ giấy ly dị. Cuối phim, Larry nói với Dan rằng :

LARRY: She doesn't want to be happy.

DAN: Everybody wants to be happy.

LARRY: Depressives don't. They want to be unhappy to confirm their depression. If they were happy, they couldn't be depressed anymore. They'd have to go out into the world and live, which can be depressing.

DAN: Anna's not a depressive.

LARRY: Isn't she?

Anna cũng là một depressive - masochist chick. Khác với kiểu của Alice là giấu kín nó vào trong rất nhiều bức tường phòng thủ, Anna có nhu cầu cần được cảm thấy có tội lỗi thường xuyên. "As you know, she loves a guilty fuck" - Larry đã nói thế. Với cái nhu cầu đó, làm sao Anna có thể xây dựng cuộc sống hạnh phúc với bất kỳ ai ? Dưới vẻ ngoài thông minh và nhan sắc, Anna không hề biết yêu, cô biết phải lòng, biết nói dối, hèn nhát, biết cả kiêu hãnh và tàn nhẫn nữa, đáng buồn thay. Cuối phim, Anna trở về ngủ cạnh Larry, có thể thấy gương mặt cô không có tình yêu, trên gương mặt ấy có một vẻ an phận và cam chịu tạm thời bởi không còn lựa chọn nào. Trong vở kịch có một cảnh mà trong phim không có, đó là nhiều năm sau, Larry gặp lại Anna, khi ấy Larry đã có vợ và vài đứa con, còn Anna vẫn một mình, chỉ có một con chó.

---------------

Còn lại Larry. Larry có biết yêu không ? Có, một chút. Không nhiều nhặn, hay ho gì, cái chút khả năng yêu ấy chỉ ngang với Alice và theo một sắc thái hoàn toàn khác. Đấy là lý do mà người xem có thể cảm nhận sự đam mê nhiều nhất trong các câu thoại giữa hai người này. Đối với Larry, tình yêu là cuộc chiến, trái tim là một nắm đấm được bọc trong máu. Larry thô lỗ, nóng tính và thông minh. Larry tự nhận mình là "cave man". Đi chơi đĩ và đôi khi đối xử với Anna ở trên giường như đối xử với một con đĩ. Mặc dù thế, giống như Alice hiến mình cho Dan, anh ta ở mức độ nào đó, chung thủy với Anna. Anh ta đàn ông hơn Dan và hiểu tâm lý con người, cuối cùng anh ta đã chiến thắng : dành lại Anna, phá hủy quan hệ của Dan và Alice. Anh ta chưa từng phản bội Anna và anh ta đã tha thứ cho sự phản bội của Anna :

DAN: You'll hurt her. You'll never forgive her.

LARRY: Of course I'll forgive her. I have forgiven her. Without forgiveness, we're savages.

---------------

Về mặt diễn xuất, tôi xếp theo thứ tự Clive Owen - Natalie Portman - Jude Law / Julia Roberts. Biểu cảm và các câu thoại của Owen là ấn tượng nhất, anh làm cho nhân vật Larry có thêm nhiều sự thú vị dù đất diễn của anh không rộng bằng Portman. Natalie Portman đương nhiên là tuyệt rồi, tôi nghĩ phim này là phim hay nhất của cô cho đến nay. Jude Law vẫn là Jude Law, chỉ diễn được một kiểu, và kiểu ấy hợp với vai Dan. Julia Roberts diễn tương đối tốt, tôi cảm thấy nhiều diễn viên khác cũng sẽ diễn được như cô.

---------------

Soundtrack : The blower's daughter - Damien Rice, one of my favorite songs.

Alice can very well be the one who says : "Did I say that I loathe you ? / Did I say that I wanted to / Leave it all behind ?"

Imdb rating : 7.5, a bit low.

---------------

After this review, I feel good and reassured.

My love is healthy and deep.